SẮC MÀU THĂNG LONG TRONG THƠ NGUYỄN DU

Võ Giáp

Long lanh đáy nước in trời

Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng

Truyện Kiều - Nguyễn Du

Trong thơ Nguyễn Du, lúc tả cảnh, lúc tả người, nhất là khi đi sâu vào hoàn cảnh, vào tâm trạng của con người, Nguyễn Du  thường mượn trời – mây – trăng – gió – cây cỏ - hoa – chim … để gửi gắm.

Mặt khác, Đại thi hào Nguyễn Du đã vận dụng hầu hết các sắc màu có trong thiên nhiên. Từ núi Hồng, sông Lam (xưa là sông Thanh Long) là phân giới hai trong ba mặt bao bọc quanh quê nội Nghi Xuân, nơi có tám cảnh đẹp nổi tiếng,  mặt còn lại là biển Đông (xưa gọi là Quế Hải), tất cả đều vững chãi, bất biến đã tạo nên ý tưởng Hồng Sơn liệp hộ:

… Hoàng khuyển truy hoan Hồng Lĩnh hạ ….

Tạp thi 1 – Thanh Hiên

(Chó vàng rượt thú chân Hồng Lĩnh)

Đến vẻ đẹp tươi thắm Kim Thiều, có cánh đồng Hiên mênh mông trước đình làng, xanh ngắt một màu lúa thì con gái, điểm những cánh cò trắng chập chờn tần tảo như dáng mẹ đã hút hồn Nguyễn Du. Phải thế chăng mà thi sĩ có bút hiệu Thanh Hiên.

Rồi Nguyễn Du sinh ở phường Bích Câu trong thành Thăng Long, nơi đây xưa cũng đã được mệnh danh là địa đàng. Với huyền thoại Tú Uyên – Giáng Kiều, gần đó còn có suối Ngọc từ Nùng Sơn chảy vào  đảo Rùa Vàng. Nguyễn Du lớn lên bên cánh đào Nhật Tân. Ở tuổi học trò đã từng bần thần bên tia nắng trên những chuyến đò ngang vượt dòng sông lớn quanh năm bền bỉ sắc hồng, xuôi vượt Hoàng Mai, … Ở đây còn có hồ Lục Thủy với tích trả kiếm, có hồ Trúc Bạch giáp Cổ Nguyệt đường bên bờ hồ Tây, nơi chàng đã từng cùng ai ngắm trăng vịnh cảnh, hái những bông sen còn vương tơ lòng.

… Kim thần khứ thái liên

Nãi ước đông lân nữ …

Mộng đắc thái liên – Thanh Hiên

(Sáng ngày đi hái sen

Hò hẹn nàng bên xóm)

Chàng đã được chiêm ngưỡng lầu son gác tía trong kinh  thành cổ … Những màu sắc trong cuộc sống, của các địa danh ấy từng gắn bó với đời chàng đã tạo nên cảm hứng tô đẹp những câu thơ bất hủ. Những màu sắc ấy được đem vào thơ với các trạng thái tâm lý khác nhau của các cảnh vật, nhân vật trong thơ.

Vì vậy mà 3254 câu thơ “mua vui” trong Truyện Kiều, bình quân, cứ hơn vài chục câu thì có một câu “sử dụng” màu sắc. Còn trong các bài thơ chữ hán của Nguyễn Du thì nửa số bài thơ cũng “sử dụng” diệu sắc. Trong Truyện Kiều ta còn bắt gặp hình ảnh tài - sắc, hương - sắc, sắc – không, … để đánh giá và rút ra những kinh nghiệm tự điều chỉnh cuộc sống.

Các màu thường gặp trong thơ như đào, hồng, son, xích, nâu, vàng, lục, xanh, chàm, tía, cùng trắng, đen … với các sắc độ thắm, biếc, nhợt nhạt, trong, đục, … có một sự trùng hợp khoa học trong vật lý. Màu của quang phổ, căn cứ theo độ dài của bước sóng ánh sáng. Nếu tính theo độ dài của bước sóng ánh sáng giảm dần, ta có hồng, đỏ, da cam, vàng, lục, lam, chàm, tím. Trắng là sự tổng hợp các màu trong quang phổ, nếu chỉ tổng hợp một số màu dễ dẫn đến …”đục”. Còn đen được coi là không màu. Khi bước sóng giảm, cũng nghĩa là tần số tăng, Nguyễn Du đã tài tình dùng màu đào, hồng (ứng với tần số thấp) để diễn tả sự dịu dàng, thướt tha … Bóng hồng nhác thấy nẻo xa … ; đến các màu chàm, tía (ứng với các tần số cao) khi diễn tả sự gay gắt, nặng nề… Mặt như chàm đổ  mình dường dế giun… (Truyện Kiều)

Trong các màu mà Nguyễn Du đem vào thơ trong Truyện Kiều, màu hồng, màu xanh được dùng nhiều nhất, kế đến là màu vàng, màu trắng. Cũng có màu chỉ dùng một lần, ví dụ như chàm, chì(đen nhạt), có màu sử dụng hai lần như tía. Màu có từ đỏ lam, tím không xuất hiện. Nếu căn cứ vào khoảng bước sóng ánh sáng  thì “đỏ” nằm trong vùng màu son, xích, “lam” nằm trong vùng màuxanh và “tím” nằm trong vùng tía. Có lúc không dùng màu cụ thể mà ta vẫn hình dung ra màu,màu hoa lê: trắng, màu thiền: nâu, Đầu cành “lửa lựu” lập lòe đơm bông : đỏ, “Cỏ” pha màu áo nhuộm “non da trời”: Xanh lục nhạt, Mây thua nước tóc “tuyết” nhường màu da: trắng

Có thể với một màu, nhưng trong văn cảnh, Nguyễn Du viết, có lúc để diễn tả cái đẹp, có lúc lại diễn tả mặt trái của cái đẹp. Dùng màu ”thay thế” người, cảnh, vật Nguyễn Du đã làm cho câu thơ đẹp hẳn lên, hay hơn và đạt hiệu quả cao hơn trong thông tin mà không vướng cách nói trần tục (xin không nói thêm các câu sau):

Trong như tiếng hạc bay qua

Đục như nước suối mới sa nửa vời

Màu hồng hay đào được đem vào thơ nhiều nhất, cả hai thường dùng để diễn tả vẻ đẹp và thân phận của người con gái. Hồng chỉ vẻ đẹp mang dáng dấp “thượng lưu” và đào chỉ vẻ đẹp dân dã hơn: má hồng, vườn hồng, vẻ hồng, cánh hồng, hồng quần, đào tiên, Tịt mù nào thấy “bóng hồng” vào ra, Bấy lâu nghe tiếng “má đào”. Còn để nói lên thân phận người con gái, ta thường gặp bụi hồng, vò hồng, hồng rụng, giọt hồng, Khăng khăng mà buộc lấy người “hồng nhan”. Có lúc ẩn ý như, hồng quân: trời, Nào người tiếc lục tham hồng là ai thay cho cách nói trần trụi: Đạm Tiên không có chồng con, Duyên em dẫu nối chỉ hồng: Dẫu em được nên vợ chồng; tiện hồng: bức thư, phiến hồng: trát quan, thưa hồng rậm lục: chuyển mùa đông sang mùa xuân. Màu hồng, đào còn nâng giá trị của các vật dụng: trướng hồng, trướng đào, cờ hồng, cờ đào, đuốc hồng, khăn hồng …

Màu xanh hay thanh sử dụng nhiều gần bằng màu hồng – đào. Màu xanh diễn tả sự trẻ trung, phát triển, tốt đẹp… Vận vào cảnh là cảnh đẹp thường có trong thiên nhiên: Trời xanh, liễu xanh, chim xanh, sông xanh, Cỏ non “xanh rợn” chân trời. có từ “nẩy xanh” tuyệt hay: Đào đà phai thắm, sen vừa nẩy xanh: chuyển mùa xuân sang mùa hạ. Nhưng khi vận vào người, có lúc lại nói lên mặt không hoàn chỉnh, xấu xa: Áo xanh, lầu xanh, mặt xanh, Đầy nhà vang tiếng “ruồi xanh”. Có lúc dùng với ẩn ý như khuôn xanh: trời, mắt xanh: người đáng trọng, Mày xanh trăng mới in ngần: mày cong lá liễu (có bản viết Mày ai ….) Có lúc không chỉ màu: Ngày xanh, xuân xanh, sử xanh, dặm xanh, … Ta còn gặp các mức độ xanh: lờ mờ xanh, xanh rì, xanh biếc, Sông Tần một dải “xanh xanh”. Ta cũng gặp chữ hán thanh: Thanh thiên, thanh lâu, thanh y (có lúc ẩn ý người hầu), Thênh thênh đường cái “thanh vân” hẹp gì.

Màu vàng thường diễn tả tính bền vững, thước đo quyền quý, đẹp: Nét vàng, cồn vàng, gan vàng, nhạc vàng, giấc vàng, vàng thau, “Sen vàng” lãng đãng như gần như xa…Nhưng màu vàng còn diễn tả sự đi xuống, tàn tạ: Lá vàng, cỏ vàng, suối vàng, bóng vàng trời tây,  Hoa trôi dạt thắm liễu xơ xác vàng. Có lúc ẩn ý: ác vàng (mặt trời), Vàng gieo ngấn nước cây lồng bóng sân: (trăng) … Có lúc mô tả vật quý: kiệu vàng, chuông vàng, Thề hoa chưa ráo “chén vàng”…

Màu trắng hay bạch thường diễn tả mặt tốt, cái đẹp: Mây trắng, ngọc trắng, trinh bạch, Cành lê  trắng điểm  một vài bông hoa. Có lúc lại diễn tả với ý xấu, mất mát: Treo trên một tượng “trắng đôi lông mày”. Có lúc dùng với ẩn ý: Bạch nhật: ban ngày, dầu chong trắng đĩa: cạn dầu, Dẫu rằng xương trắng quê người quản đâu: không ngại chết nơi khác. Có một số vật thể, hình ảnh dùng thay từ trắng:Tuyết, bạc, vôi để diễn tả thân phận: bạc mệnh, bạc như vôi, Tuyết sương nhuộm nửa mái đầu hoa râm. Có lúc lại được thay bằng trong để diễn tả sự tinh khiết, tâm sáng … Thực ra, trong khác trắngbởi trong cho ánh sáng đi qua, còn trắng lại cản ánh sáng.

Màu đen đùng để diễn tả sự khẳng định, cam chịu, tuột dốc, thay đổi. Có lúc là điều ác: đen bạc, chịu đen. Quá chơi lại gặp “hồi đen”. Có lúc dùng với ý khác: Mập mờ đánh lận con đen: đánh tráo cái (thứ) xấu của mình. Có lúc dùng từ gần nghĩa: tối, đục. Hoặc sắc độ: đen sì, Dãi dầu tóc rối “da chì” quản chi.

Không có từ đỏ nhưng màu đỏ ẩn trong từ xích, son diễn tả sự bền chặt, đằm thắm, vẻ đẹp: tấc son, lòng son, tấm son, Thấy nàng mặt phấn “tươi son”. Những là cười phấn cợt son. Có lúc đào, hồng, thắm cũng chỉ màu đỏ Ba quân chỉ ngọn cờ đào, Này rằng hồng điệp xích thằng.

Màu lục diễn tả ý sâu xa và trong một câu màu lục không đứng một mình mà đi kèm với xanh hoặc hồng để đối hoặc so sánh: thẹn lục – e hồng, tô lục - chuốt hồng, tích lục – tham hồng, Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh, Thưa hồng rậm lục đã chừng xuân qua.

Màu nâu xuất hiện ba lần và gắn với chùa, phật: Nâu sồng từ trở màu thiền (có bản in thuở), Màu thiền ăn mặc đã ưa nâu sồng …

Màu tía trong truyện Kiều với ẩn ý thay “người” và cũng chỉ xuất hiện hai lần. Trong mỗi câu, màu tía cặp đôi với màu hồng Làm chi dày tía vò hồng lắm nau và Dường gần rừng tía dường xa bụi hồng. Có người cho rằng tía trong Truyện Kiều là màu tím (Bởi: “Vạn tử thiên hồng” được dịch là muôn tía ngàn hồng). Thực ra tử có nghĩa là tím (bởi “Tia tử ngoại” được dịch là “Tia tím hay tia cực tím”). Các từ tử trong Truyện Kiều không có nghĩa tím.

Màu chàm diễn tả nội tâm sâu sắc và cũng chỉ sử dụng hai lần: Mặt như chàm đổ  mình dường dẽ giun và Trót vì tay đã nhúng chàm.

Thắm và biếc là chỉ sắc độ, nhưng cũng có khi trong một văn cảnh cụ thể lại chỉ màu Dù khi lá thắm chỉ hồng, Một gian nước biếc mây vàng chia đôi.

Cuộc sống và cảnh vật trong Truyện Kiểu có nhiều vẻ, để làm nổi bật, tác giả đã dùng cách so sánh trong một câu, có thể là tương khắc, tương hòa hay tương

hợp. Ở đây xin nêu một số cặp về sắc màu  Nguyễn Du đã vận dụng: Xanh – đào, hồng – xích, vàng - biếc, son – đen, trong - trắng, bạc – vôi, tía - hồng, thắm – xanh, thanh - bạch … Màu hồng và màu xanh cặp với tám màu khác, trong khi nâu cặp ….với “nâu”, còn chàm và chì không có cặp đôi. Đây cũng có thể là hiện tượng thơ lục bát ngày trước chịu ảnh hưởng bởi cách viết của thể loại phú…

Còn thơ chữ Hán của Nguyễn Du ghi lại qua các thời kỳ: Mười năm gió bụi (1786 - 1796), ở ẩn quê nội (1796 - 1802) và làm quan với nhà Nguyễn (1802 - 1820); được thể hiện trong 4 tập thơ: Thanh Hiên tiền hậu tập, Bắc hành tạp lục và Nam trung tạp ngâm, với hầu hết là các bài thơ đường luật (không kể các bài văn tế khác).

Thơ đường luật trước hết là nghệ thuật “sắp đặt”, những từ những ngữ rất cô đọng và cũng rất tượng trưng như: sơn, giang, thủy, phong, vân, … Hay như: Thanh phong, minh nguyệt, bạch đầu, phù vân, thu tứ, xuân hứng, … Nếu thiếu các từ ngữ đó sẽ dễ làm cho bài thơ đường luật xưa nhạt bớt thi vị.

Trong thơ đường luật, nửa sổ bài thơ của Nguyễn Du có dùng màu sắc. Đặc biệt, màu trắng chiếm một nửa, màu xanh chiếm khoảng một phần tư, màu vàng chiếm hơn một phần mười, màu hồng đào trong Truyện Kiều chiếm nhiều nhất, thì thể thơ này chỉ chiếm dưới một phần mười, các sắc màu khác sử dụng rất ít.

Phải chăng các bài thơ này chủ yếu mang tính tự sự, ngoại cảnh cũng là nội tâm. Người khác cho rằng Nguyễn Du là một “sầu nhân”, thì Nguyễn Du cũng tự đánh giá: đời mình cũng chỉ bàng bạcthôi, nên tóc cũng bạc theo, bởi phần do thời cuộc, phần do sức khỏe, làm cho mây cũng chỉ có màu trắng… Màu trắng lấp lánh trong các câu thơ và tóc trắng,  đầu bạc hầu như không có trong Truyện Kiều.

Mặt khác, Nguyễn Du tuy bỏ được cái mộng làm quan to, nhưng cái danh hão huyền lại chưa tha cho thi sĩ. Nó dày xé trong lòng thi nhân, phải chăng đó là văn chương, làm cho mái đầu thêm bạc.

Cao hứng cửu vô hoàng các mộng

Hư danh vị phóng bạch đầu nhân

Mạn hứng I

(Hứng lên chẳng đoái lầu vàng mộng

Danh hão chưa tha kẻ bạc đầu)

Lúc Nguyễn Du về nằm chờ ở quê nội (bạch vân ngoại bệnh). Ông tổ chức một nhóm săn thú ở chân núi Hồng Lĩnh. Do vậy, chưa hẳn đây là một thú vui.

Hoàng khuyển truy hoan Hồng Lĩnh hạ

Bạch vân ngoại bệnh Quế Giang biên

Tạp thi I

(Chó vàng rượt thú chân Hồng Lĩnh

Mây trắng bệnh nằm bờ Quế Giang)

Đàn cò trắng quanh cồn ở cửa sông, không làm đẹp thêm cho thi sỹ nghèo, còn bởi đây chỉ là “long vĩ” (đuôi rồng).

Long vĩ chân biên đa bạch âu

Mạn hứng

Trong cái tĩnh lặng của thiên nhiên, vẫn có một người tóc đã bạc trắng mà vẫn chưa tìm ra dằm nghỉ.

Hắc dạ hà kỳ mê thất hiểu

Bạch đầu vô lại chuyết tàng thân

Dạ hành

(Đêm đen đợi mãi không hề vén

Tóc trắng lạc loài thiếu chỗ nương)

Dù uống rượu một mình để giải sầu mà sầu vẫn đọng

Niên quang ám trục bạch đầu lai

Đối tửu

(Năm tháng ngầm trao tóc trắng về)

Bỗng một thời say nàng Cầm đàn hát, Nguyễn Du không những say tiếng đàn, tiếng hát, mà say cả nét kiều diễm của nàng. Nay gặp và nghe lại, tiếng hát vẫn như xưa, nhưng mái đầu hai người đã bạc.

Hồng trang yếm ái đào hoa diện …

rồi: Tịch mạt nhất nhân phát bán hoa …

và:   Nam Hà quy lai đầu tận bạch

Long Thành cầm giả ca

(Áo hồng chìm dưới mặt hoa đào …

Cuối chiều có nàng pha bạc tóc …

Về lại Nam Hà càng trắng tóc)

Trên đường đi sứ, do có loạn, mà Nguyễn Du phải đổi đường về quê qua Tổ Sơn, thì nắng quái dọi nơi bốn bÒ là núi làm thi sĩ cảm xúc.

Ba ba bạch phát hồng trần lộ

Tổ Sơn đạo trung 

(Trắng phau mái tóc đường trần đỏ)

Dù làm quan ở Thuận Hóa, Huế; cảnh đẹp nhưng phảng phất buồn, lại cộng với tâm trạng của mình lúc đó, làm cho câu thơ buồn thêm.

Vãng sự bi thanh trủng

Tân thu đáo bạch đầu

…

Nhàn tâm tạ bạch âu

Thu chí

(Chuyện cũ buồn xanh mộ

Chớm thu đến trắng đÇu

…

Tâm nhàn ơn “bạch âu” – Cò trắng)

Khi làm quan ở Quảng Bình trong cảnh “cá chậu chim lồng”, đến Giang Thành ông gửi gắm

Bạch vân hồng thụ bất thăng thu

Tân thu ngẫu hứng

(Mây trắng cây hồng vẫn nhạt thu)

Vẫn là nỗi buồn về kiếm sống

Tà nguyệt vô quang tinh mãn thiên

và       Bạch đầu së  kế duy y thực

Dạ tọa

(Trăng xế tối đen sao ngập trời

và       Bạc đầu lo mỗi cơm cùng áo)

Rồi ông cảm thấy mình như một người Thăng Long đáng thưong đang lẩn trốn cuộc đời. Thể hiện qua 5 khổ thơ:

Ngẫu hứng

(Cáo lông trắng khỏe, lông vàng béo

Bông lau hơi trắng, cúc hơi vàng

Một dãy chuối che thềm xanh biếc 

Mười đứa con thơ một sắc rau

Hay phải Thăng Long mới nhích vào)

Cảnh làm quan của Nguyễn Du khác gì người lính thú

Bạch vân hồi thủ cách thiên nhai

Đại tác cửu thú tư quy

(Chân trời nhìn lại trắng mây qua)

Có lúc nhớ về chốn cũ, nơi con sông Hồng chảy qua, với câu mở và câu kết

Lâu khoái sâm si tiếp thái thanh

và  Điệp Sơn bất cải cựu thời thanh

(Chữ thanh trên có ba chấm thủy – Trong xanh)

Vị Hoàng doanh

(Cây, gác trập trùng bén ngất xanh

Điệp Sơn mãi biếc một màu xanh)

Phú nông giang là sông Luộc, nơi có cô hàng chiếu thông minh và kết thúc ở Lệ Chi Viên, nơi Nguyễn Du có thời ẩn náu.

Thanh sơn thương vãng sự

Bạch phát phục trùng lai

Độ Phú nông giang cảm tác

(Núi xanh thương chuyện cũ

Tóc trắng quay về đây)

Thanh minh, tiết tảo mộ gia tiên, xa nhà càng buồn nhớ

Nhân tự bi thê, thảo tự xanh

Thanh minh ngẫu hứng

(Người vốn u sầu, cỏ vốn xanh)

Trên đường tiếp sứ Thanh, khi qua sông Đáy (Thanh Quyết) thi sĩ cảm cảnh đẹp chiều quê

Lịch lịch thanh sơn tại nhãn tiền

và Chinh hồng sổ điểm bạch vân biên

Thanh Quyết giang vãn diếu

(Lớp lớp non xanh trước mắt trông

Trắng một màu mây c¹nh cánh hồng)

Cũng trên đường đi sứ, cảm phục Khuất Nguyên mà thấm cảnh đẹp, nên có câu kết đẫm vị thiền.

Mãn mục Sở sơn vô hạn thanh

Vũ Thắng quan

(Núi Sở thỏa nhìn vô tận xanh)

Chùa Thiên Thai ở Huế, chuông chùa lại đúc từ thời Lê Hiển Tông  (Cảnh Hưng) cái thời niên thiếu mà Nguyễn Du còn ở phường Bích Câu (Thăng Long). Do vậy sắc màu của cảnh chùa càng gợi nhớ.

Cổ tự thu mai hoàng diệp lý

Tiên triều tăng lão bạch vân trung

Khả liên bạch phát cung khu dịch

Bất dữ thanh sơn tương thủy chung

Vọng Thiên Thai tự

(Chùa cổ thu vùi vàng lá lấp

Sư già triều trước trắng mây bồng

Thương cho đầu bạc còn lao khổ

Chẳng được núi xanh mãi bạn cùng)

Sông Gianh (Linh Giang) của Quảng Bình, Nguyễn Du còn gọi là thành cũ, ở đây là Lệ Giang thành, nơi ông làm quan. Đây còn là chiến địa của đôi bên phân tranh

Tam quân cựu bích phi hoàng diệp

Bách chiến tàn hài ngọa lục vu

Độ Linh Giang

(Lũy cũ ba quân vàng lá rụng

Xương tàn trăm trận biếc lùm phơi)

Sông Nễ (sông Ròn) nằm phía trong dãy Hoành Sơn thuộc địa phận Quảng Bình, mỗi lần đến đây Nguyễn Du lại bùi ngùi nhớ quê

Yến đảo thu hàn thanh nhập hải

Nễ giang trào trướng bạch hàm thiên

Nễ giang khẩu hương vọng

(Thu lạnh đảo “chim” xanh ấp biển

Triều cao sông Nễ trắng ôm trời)

Thăm thành ông Ninh  tính cách tráng sỹ được thể hiện.

Đàn kiếm trường ca đối bạch vân

Ninh Công thành

(Gõ kiếm hát dài giữa trắng mây)

Giấc mộng hái sen là một bài thơ mà Nguyễn Du ngây ngất và thanh thản viết, phải chăng đó còn là tình yêu.

Liên diệp hà thanh thanh

Liên hoa kiều doanh doanh

Mộng đắc thái liên

(Lá sen sao xanh xanh

Hoa sen cầu bồng bềnh)

Nguyễn Du cũng có lúc tìm được sự an vui, trong đó dù trong cảnh nghèo, nhất là khi ẩn mình ở quê nội.

Xử sĩ môn tiền thanh giả sơn

rồi   Song ngoại hoàng hoa tú khả san

và    Linh vũ hoàng hoa bố địa kim

Tạp ngâm II vµ III

(Trước cửa ẩn nhân xanh giả sơn

Ngoài cửa đẹp tươi đóa cúc vàng

Nhờ mưa gieo cúc vàng đầy đất)

Dù mới ngoài 50, đã thấm thía với cái già

Tự thẩn bạch đầu thu khiếm  thập

Mãn đình hoàng diệp lạc phân phân

Thu nhật ký hứng

Sau hơn 20 năm Nguyễn Du mới có dịp trở lại Thăng Long, ngoài những biến đổi về kinh thành, người đẹp và bạn bè cũng thay đổi, chỉ có tiếng sáo và ánh trăng cùng thức với người xưa.

Bạch đầu do đắc kiến Thăng Long

và Quan tâm nhất dạ khổ vô thụy

Đoản địch thanh thanh minh nguyệt trung

Thăng Long

(Bạc đầu còn được thấy Thăng Long

Nỗi lòng cả tối về không ngủ

Tiếng sáo trong veo giữa sông trăng)

Qua đó, chúng ta thấy những cảnh, những người trong thơ hiện lên qua những bức ảnh màu, do Đại thi hào Nguyễn Du “chụp” lúc thì qua ánh sáng tự nhiên, lúc lại qua những kính lọc sắc khác nhau, đã đem lại những nét đẹp vừa bác học vừa dân dã trong những câu thơ. Cũng như những tấm ảnh do vệ tinh chụp được qua những giải tần khác nhau sẽ thu được những hiệu quả khác nhau, có khi chụp sâu được  cả trong  lòng đất, cả trong lòng đại dương.

Còn nay, khi ta muốn tưởng tượng để vẽ lại cụ Nguyễn Du, ta chọn màu “chủ đạo” gì cho hợp! Nàng Thúy Kiều khóc Đạm Tiên bằng “trâm vạch lên da cây” với những sắc màu: Bạc mệnh, ngày xanh, má hồng, tiếc lục – tham hồng, suối vàng! Còn cụ Nguyễn Du viết Truyện Kiều bằng “lệ thấm đầu ngọn bút” với màu trội: Hồng – đào! Và tự sự bằng màu trôi: Bạc mệnh là màu cụ dùng nhiều nhất, mà chắc còn bởi cuộc sống của cụ Nguyễn Du - Mệnh chẳng chỉ mới “hồng hồng, bàng bạc” đó sao!